Phân tích và so sánh các thay đổi lớn trong Luật Phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ (PCCC và CNCH) số 55/2024/QH15 (có hiệu lực từ 01/07/2025) liên quan đến các công trình bắt buộc phải tuân thủ để được phép hoạt động, đồng thời làm rõ những điều cơ bản cần nắm trong các giai đoạn thi công, sử dụng và kinh doanh. Tôi cũng sẽ thống kê các văn bản pháp luật PCCC áp dụng cho tất cả các loại công trình, bao gồm cả tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia (TCVN) và quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) còn hiệu lực.
I. So sánh các thay đổi khác biệt lớn về công trình bắt buộc phải tuân thủ Luật PCCC mới để được phép hoạt động
Luật PCCC và CNCH số 55/2024/QH15 thay thế Luật Phòng cháy và chữa cháy số 27/2001/QH10 (đã được sửa đổi, bổ sung bởi Luật 40/2013/QH13 và Luật 30/2023/QH15). Dưới đây là các thay đổi lớn liên quan đến công trình bắt buộc tuân thủ để được hoạt động:
1. Phạm vi điều chỉnh mở rộng
- Luật cũ – Luật Phòng cháy và chữa cháy số 27/2001/QH10 (đã được sửa đổi, bổ sung bởi Luật 40/2013/QH13 và Luật 30/2023/QH15): Chỉ tập trung vào phòng cháy và chữa cháy (PCCC), chủ yếu áp dụng cho các cơ sở có nguy cơ cháy, nổ cao.
- Luật mới (2024): Điều 1 mở rộng phạm vi điều chỉnh, bao gồm cả PCCC, cứu nạn, cứu hộ (CNCH), áp dụng cho mọi cơ quan, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân và các loại công trình, không chỉ giới hạn ở cơ sở nguy hiểm cháy, nổ. Điều này yêu cầu tất cả công trình phải đáp ứng các điều kiện an toàn PCCC và CNCH trước khi hoạt động.
2. Yêu cầu thẩm định thiết kế và nghiệm thu PCCC chặt chẽ hơn
- Luật cũ: Quy định thẩm duyệt thiết kế và nghiệm thu PCCC tập trung vào các công trình thuộc danh mục do Chính phủ quy định (Nghị định 136/2020/NĐ-CP), nhưng không rõ ràng về trách nhiệm và quy trình kiểm tra công tác nghiệm thu.
- Luật mới:
- Điều 17: Quy định chi tiết việc thẩm định thiết kế PCCC cho dự án đầu tư xây dựng công trình và phương tiện giao thông, do các cơ quan chuyên môn (Công an, xây dựng, đăng kiểm) thực hiện. Công trình chỉ được thi công khi có văn bản thẩm định thiết kế từ cơ quan quản lý chuyên ngành.
- Điều 18: Yêu cầu nghiệm thu PCCC phải được kiểm tra bởi cơ quan quản lý chuyên ngành trước khi đưa công trình vào sử dụng. Công trình thuộc diện phải thẩm định thiết kế chỉ được hoạt động sau khi có văn bản chấp thuận kết quả nghiệm thu từ cơ quan này.
3. Điều kiện an toàn PCCC trong suốt vòng đời công trình
- Luật cũ: Chủ yếu yêu cầu điều kiện an toàn PCCC khi đưa vào sử dụng, ít đề cập đến giai đoạn thi công và kinh doanh.
- Luật mới:
- Thi công (Điều 19): Công trình trong quá trình thi công phải có nội quy PCCC, phương tiện chữa cháy phù hợp, và phân công người thực hiện nhiệm vụ PCCC.
- Sử dụng (Điều 23): Cơ sở phải trang bị hệ thống PCCC, thiết bị truyền tin báo cháy kết nối với cơ sở dữ liệu PCCC theo lộ trình Chính phủ quy định (chậm nhất 01/07/2027), và duy trì điều kiện an toàn suốt quá trình hoạt động.
- Kinh doanh (Điều 21): Nhà ở kết hợp sản xuất, kinh doanh phải có giải pháp ngăn cháy giữa khu vực ở và khu vực kinh doanh, đặc biệt với hàng hóa nguy hiểm cháy, nổ.
4. Quy định chuyển tiếp cho công trình cũ
- Luật cũ: Không có quy định rõ ràng về xử lý công trình không đáp ứng yêu cầu PCCC trước năm 2001.
- Luật mới (Điều 55):
- Công trình đưa vào sử dụng trước 2001 nếu không đáp ứng tiêu chuẩn PCCC mà đã có giải pháp xử lý của HĐND cấp tỉnh thì tiếp tục thực hiện theo Nghị quyết đó.
- Đối với công trình không đáp ứng tiêu chuẩn từ trước 01/07/2025 và không có khả năng khắc phục, phải áp dụng giải pháp kỹ thuật tăng cường an toàn PCCC theo quy định của Bộ quản lý công trình xây dựng chuyên ngành và Bộ Công an (khoản 6).
5. Trách nhiệm pháp lý và chế tài
- Luật cũ: Chưa quy định rõ ràng về trách nhiệm của các bên liên quan trong từng giai đoạn.
- Luật mới:
- Điều 8: Người đứng đầu cơ sở, chủ đầu tư, chủ sở hữu công trình chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện và duy trì điều kiện an toàn PCCC.
- Điều 14: Cấm đưa công trình vào hoạt động nếu chưa có văn bản thẩm định thiết kế hoặc chấp thuận nghiệm thu PCCC, với chế tài xử lý nghiêm minh.
II. Những điều cơ bản cần nắm trong thi công, sử dụng, kinh doanh công trình
1. Giai đoạn thi công
- Yêu cầu pháp lý:
- Có văn bản thẩm định thiết kế PCCC từ cơ quan quản lý chuyên ngành trước khi thi công (Điều 17).
- Tổ chức nghiệm thu PCCC từng giai đoạn, hạng mục, và toàn bộ công trình (Điều 18).
- Điều kiện an toàn (Điều 19):
- Ban hành nội quy PCCC phù hợp với đặc điểm công trình.
- Trang bị phương tiện chữa cháy ban đầu (bình chữa cháy, vòi nước…).
- Có biển cấm, biển báo, biển chỉ dẫn PCCC.
- Phân công người thực hiện nhiệm vụ PCCC tại công trường.
- Trách nhiệm: Chủ đầu tư, chủ sở hữu, và đơn vị thi công chịu trách nhiệm duy trì an toàn PCCC trong suốt quá trình thi công.
2. Giai đoạn sử dụng
- Yêu cầu pháp lý:
- Công trình chỉ được đưa vào sử dụng sau khi có văn bản chấp thuận kết quả nghiệm thu PCCC từ cơ quan quản lý chuyên ngành (Điều 18).
- Định kỳ kiểm tra PCCC theo quy định tại Điều 11.
- Điều kiện an toàn (Điều 23):
- Trang bị hệ thống PCCC (báo cháy, chữa cháy tự động) và phương tiện CNCH.
- Kết nối thiết bị truyền tin báo cháy với hệ thống cơ sở dữ liệu PCCC (chậm nhất 01/07/2027).
- Có phương án chữa cháy và CNCH, duy trì lực lượng PCCC cơ sở hoặc chuyên ngành.
- Trách nhiệm: Người đứng đầu cơ sở phải tổ chức thực hiện, kiểm tra, và duy trì điều kiện an toàn PCCC liên tục.
3. Giai đoạn kinh doanh (nhà ở kết hợp sản xuất, kinh doanh)
- Yêu cầu pháp lý: Tuân thủ các điều kiện PCCC trong quy hoạch, thiết kế, và nghiệm thu (Điều 15, 16, 17, 18).
- Điều kiện an toàn (Điều 21):
- Ngăn cách khu vực kinh doanh với khu vực ở bằng giải pháp ngăn cháy.
- Không bố trí chỗ ngủ trong khu vực kinh doanh hàng hóa nguy hiểm cháy, nổ.
- Trang bị phương tiện báo cháy, thông gió, và thiết bị phát hiện rò rỉ khí nguy hiểm.
- Trách nhiệm: Chủ hộ gia đình hoặc người thuê, mượn nhà ở phải đảm bảo an toàn PCCC, đặc biệt khi kinh doanh hàng hóa nguy hiểm cháy, nổ.
III. Thống kê các văn bản pháp luật PCCC áp dụng cho tất cả các loại công trình sau khi Luật PCCC và CNCH số 55/2024/QH15 có hiệu lực.
Dưới đây là danh sách các văn bản pháp luật, tiêu chuẩn, và quy chuẩn liên quan đến PCCC còn hiệu lực, áp dụng cho các giai đoạn thi công, sử dụng, và kinh doanh:
1. Văn bản luật
- Luật PCCC và CNCH số 55/2024/QH15 (hiệu lực từ 01/07/2025): Quy định tổng quát về PCCC và CNCH cho mọi công trình.
- Luật Xây dựng số 50/2014/QH13 (sửa đổi bởi Luật 62/2020/QH14): Quy định về thiết kế, thi công, nghiệm thu công trình liên quan đến PCCC.
- Luật Phòng, chống thiên tai số 33/2013/QH13 (sửa đổi bởi Luật 60/2020/QH14): Liên quan đến CNCH trong sự cố, thảm họa.
2. Nghị định
- Nghị định 50/2024/NĐ-CP (10/05/2024): Sửa đổi Nghị định 136/2020/NĐ-CP, quy định chi tiết thi hành Luật PCCC 2001 (hiệu lực đến 30/06/2025).
- Nghị định 136/2020/NĐ-CP (24/11/2020): Quy định chi tiết Luật PCCC 2001, áp dụng đến khi Luật 55/2024/QH15 có hiệu lực.
- Nghị định 83/2017/NĐ-CP (18/07/2017): Quy định công tác CNCH của lực lượng PCCC, hiệu lực đến 30/06/2025.
- Nghị định 34/2024/NĐ-CP (31/03/2024): Quy định vận chuyển hàng hóa nguy hiểm cháy, nổ bằng phương tiện giao thông.
3. Thông tư
- Thông tư 149/2021/TT-BCA (11/11/2021): Hướng dẫn kiểm tra an toàn PCCC, áp dụng đến 30/06/2025.
- Thông tư 08/2018/TT-BCA (05/03/2018): Quy định trang bị phương tiện PCCC cho cơ sở, áp dụng đến khi có văn bản mới thay thế.
- Thông tư 07/2019/TT-BCA (05/06/2019): Hướng dẫn huấn luyện nghiệp vụ PCCC, hiệu lực đến 30/06/2025.
4. Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN)
- QCVN 06:2021/BXD: Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn cháy cho nhà và công trình, áp dụng cho thiết kế và thi công.
- QCVN 07:2021/BXD: Quy chuẩn về hạ tầng kỹ thuật đô thị, bao gồm cấp nước chữa cháy.
- QCVN 08:2020/BGTVT: Quy chuẩn an toàn PCCC cho phương tiện giao thông đường bộ.
5. Tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia (TCVN)
- TCVN 2622:1995: Phòng cháy, chữa cháy cho nhà và công trình – Yêu cầu thiết kế.
- TCVN 3890:2009: Phương tiện chữa cháy – Trang bị, bố trí, kiểm tra, bảo dưỡng.
- TCVN 7336:2003: Hệ thống chữa cháy tự động sprinkler – Yêu cầu thiết kế và lắp đặt.
- TCVN 5738:2001: Hệ thống báo cháy tự động – Yêu cầu kỹ thuật.
IV. Kết luận
Luật PCCC và CNCH số 55/2024/QH15 đưa ra các yêu cầu nghiêm ngặt hơn về thẩm định, nghiệm thu, và duy trì an toàn PCCC cho mọi công trình trong cả ba giai đoạn: thi công, sử dụng, và kinh doanh. Các thay đổi lớn bao gồm mở rộng phạm vi áp dụng, quy định rõ trách nhiệm, và yêu cầu kết nối hệ thống báo cháy với cơ sở dữ liệu quốc gia. Để tuân thủ, cần nắm vững các điều kiện an toàn cụ thể trong từng giai đoạn và áp dụng đúng các văn bản pháp luật, quy chuẩn, tiêu chuẩn liên quan. Các cơ quan, tổ chức, và cá nhân cần chuẩn bị từ nay đến 01/07/2025 để đáp ứng đầy đủ yêu cầu của luật mới.